24 lutego 2022 r. świat obiegła niezwykle przerażająca wiadomość dotycząca rozpoczęcia rosyjskiej inwazji na Ukrainę, która stanowi kontynuację wojny rosyjsko-ukraińskiej trwającej de facto od 2014 roku.
Z uwagi na trwające działania zbrojne, z terytorium Ukrainy do Polski przybyło 2,8 miliona osób. Polska, podobnie jak i pozostałe państwa członkowskie UE, zdecydowanie nie była przygotowana na przyjęcie tak dużej liczby osób wysiedlonych ze swojego kraju z uwagi na wojnę. Należy zaznaczyć, że terytorium Ukrainy opuszczają nie tylko obywatele Ukrainy, ale także obywatele innych niż Ukraina państw trzecich, którzy przed dniem 24 lutego br. zamieszkiwali w Ukrainie.
Brak instrumentów prawnych regulujących pobyt oraz pracę osób wysiedlonych z terytorium Ukrainy spowodował konieczność wprowadzenia przez wszystkie państwa członkowskie w miarę możliwości jednolitych przepisów odnoszących się do sytuacji osób uciekających z terytorium Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.
Ochrona czasowa dla obywateli Ukrainy i nie tylko
Dnia 4 marca 2022 r. weszła w życie Decyzja Wykonawcza Rady (UE) 2022/382 stwierdzająca istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy w rozumieniu art. 5 dyrektywy 2001/55/WE i skutkująca wprowadzeniem tymczasowej ochrony.
Aktem prawa UE, który odnosi się bezpośrednio do obecnej sytuacji na Ukrainie jest Dyrektywa Rady 2001/55/WE z dnia 20 lipca 2001 r. w sprawie minimalnych standardów przyznawania tymczasowej ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców oraz środków wspierających równowagę wysiłków między Państwami Członkowskimi związanych z przyjęciem takich osób wraz z jego następstwami.
Na mocy wyżej wymienionych aktów prawa UE, tzw. ochroną czasową we wszystkich państwach członkowskich UE, objęci są:
– obywatele Ukrainy, którzy zamieszkiwali w Ukrainie przed dniem 24 lutego 2022 r. i opuścili Ukrainę nie wcześniej niż dnia 24 lutego 2022 r.;
– osoby nieposiadające żadnego obywatelstwa oraz obywatele państw trzecich innych niż Ukraina, którzy przed dniem 24 lutego 2022 r. zamieszkiwali w Ukrainie, gdzie korzystali z ochrony międzynarodowej lub równoważnej ochrony krajowej, i opuścili terytorium Ukrainy nie wcześniej niż dnia 24 lutego 2022 r.;
– członkowie rodzin ww. osób, tj. ich małżonkowie, małoletnie dzieci oraz inni bliscy krewni pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym z obywatelem Ukrainy, którzy zamieszkiwali w Ukrainie przed dniem 24 lutego 2022 r. i opuścili Ukrainę nie wcześniej niż dnia 24 lutego 2022 r.;
– osoby nieposiadające żadnego obywatelstwa oraz obywatele państw trzecich innych niż Ukraina, którzy przed dniem 24 lutego 2022 r. zamieszkiwali w Ukrainie na podstawie
ważnego zezwolenia na pobyt stały wydanego zgodnie z prawem ukraińskim, i którzy nie są w stanie w bezpiecznych i trwałych warunkach powrócić do kraju lub regionu pochodzenia.
Zatem wszystkie osoby spełniające ww. przesłanki są objęte tzw. ochroną czasową z mocy prawa. Ochrona czasowa trwa co do zasady 1 rok i może być przedłużona na okres maksymalny kolejnego 1 roku.
Ochrona czasowa w polskim ustawodawstwie
Polski ustawodawca celem wdrożenia ochrony czasowej do polskiego porządku prawnego od dnia 12 marca 2022 r. posługuje się Ustawą o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.
Polska specustawa zapewnia obywatelom Ukrainy, a także członkom ich rodzin, ochronę czasową przez okres 18 miesięcy licząc od dnia 24 lutego 2022 r., pod warunkiem, że osoby te zamieszkiwały w Ukrainie przed 24 lutego br. i przybyły z terytorium Ukrainy do Polski nie wcześniej niż 24 lutego br.
Objęcie ochroną czasową rodzi bardzo wiele przywilejów dla obywateli Ukrainy, m.in. wykonywanie pracy oraz prowadzenie działalności gospodarczej na uproszczonych zasadach, bezwarunkowa legalność pobytu, a także dostęp do publicznej opieki medycznej, o czym mowa w dalszej części artykułu.
Należy pamiętać, że ochrona czasowa jest przyznana z mocy prawa. Oznacza to, że obywatel Ukrainy, a także inna osoba kwalifikująca się do objęcia ochroną czasową, nie musi uzyskiwać żadnego dokumentu potwierdzającego korzystanie z ochrony czasowej.
Polski ustawodawca wprowadził jednak możliwość uzyskania takiego dokumentu, ale jest to tylko uprawnienie, a nie obowiązek! Tym dokumentem jest „zaświadczenie potwierdzające korzystanie z ochrony czasowej” wydawane przez Szefa Urzędu ds. Cudzoziemców, na wniosek cudzoziemca. Zaświadczenie jest bezpłatne oraz jest wydawane z okresem ważności do dnia 4 marca 2023 r. Celem uzyskania zaświadczenia konieczna jest wizyta cudzoziemca w Urzędzie ds. Cudzoziemców w Warszawie przy ul. Taborowej 33 lub w delegaturze urzędu w Białej Podlaskiej przy ul. Dokudowskiej 19. Ponadto niebawem zostanie uruchomiona rejestracja on-line na złożenie wniosku o wydanie zaświadczenia.
Reasumując, uzyskanie zaświadczenie potwierdzającego korzystanie z ochrony czasowej nie jest obowiązkowe, jednak może być pomocne przy załatwieniu wielu formalności, tym bardziej, że jest jedynym dowodem potwierdzającym korzystanie z ochrony czasowej w Polsce.
Legalność pobytu obywateli Ukrainy w Polsce
Obecnie wszyscy obywatele Ukrainy przebywają w Polsce legalnie. Osoby, które wjechały do Polski z terytorium Ukrainy nie wcześniej niż 24 lutego 2022 r. i które jednocześnie
zamieszkiwały w Ukrainie przed tą datą, są objęte tzw. ochroną czasową. Natomiast obywatele Ukrainy, którzy przybyli do Polski przed 24 lutego br. na podstawie określonego dokumentu pobytowego (np. wiza Schengen, polska wiza krajowa, karta pobytu) lub też w ramach tzw. ruchu bezwizowego, są uprawnieni do legalnego pobytu w Polsce co do zasady przez okres 18 miesięcy licząc od dnia 24 lutego 2022 r.
Zatem legalny pobyt oraz jego przedłużenie są zagwarantowane obecnie wszystkim obywatelom Ukrainy, a także członkom ich rodzin nieposiadającym obywatelstwa ukraińskiego, przez okres 18 miesięcy liczony od dnia 24 lutego 2022 r.
Dostęp do polskiego rynku pracy
Polska specustawa wprowadziła bardzo duże ułatwienie nie tylko dla obywateli Ukrainy, ale także dla ich polskich pracodawców, którzy od dnia 24 lutego br. mogą zatrudniać wszystkich obywateli Ukrainy bez dokumentu legalizującego pracę. W praktyce oznacza to brak konieczności uzyskiwania zezwolenia na pracę lub oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi, a także swobodne kształtowanie warunków zatrudnienia obywatela Ukrainy, bez konieczności ciągłego dostosowywania tych warunków do zawartych w dokumencie legalizującym pracę informacji.
Jedynym obowiązkiem pracodawcy jest powiadomienie powiatowego urzędu pracy właściwego ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania pracodawcy, o zatrudnieniu obywatela Ukrainy. Powiadomienie należy złożyć tylko i wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego praca.gov.pl, w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy.
Podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej na uproszczonych zasadach
Polska specustawa dot. pomocy obywatelom Ukrainy uregulowała również możliwość podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej przez obywateli Ukrainy na takich samych zasadach, jak obywatele Polski, tj. bez zbędnych formalności.
Należy zaznaczyć, że obywatele państw trzecich co do zasady nie mogą podejmować i wykonywać działalności gospodarczej na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, z wyjątkiem cudzoziemców, którzy posiadają m.in. zezwolenie na pobyt stały, zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE czy też zezwolenie na pobyt czasowy w celu kształcenia się na studiach. Szczegółowe zasady dot. podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej przez obywateli państw trzecich na terytorium RP regulują przepisy Ustawy z dnia 6 marca 2018 r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Do dnia 24 lutego br. obywatele Ukrainy mogli podejmować i wykonywać działalność gospodarczą wyłącznie w formie spółki komandytowej, spółki komandytowo-akcyjnej, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, prostej spółki akcyjnej oraz spółki akcyjnej. Od dnia 24 lutego br. polska specustawa umożliwia obywatelom Ukrainy rejestrację jednoosobowej działalności gospodarczej i tym samym „zatrudnienie” na podstawie zyskujących coraz większą popularność kontraktach B2B. Jedynym warunkiem rejestracji działalności gospodarczej przez obywatela Ukrainy jest posiadanie numeru PESEL.
Jest to z pewnością bardzo duże ułatwienie dla osób, które chcą prowadzić swój biznes w postaci jednoosobowej działalności gospodarczej, i jednocześnie dla polskich pracodawców, którzy preferują taką formę współpracy.
Numer PESEL dla obywatela Ukrainy – obowiązkowy czy nieobowiązkowy?
Dementując coraz częściej pojawiające się plotki, wyjaśniamy, że posiadanie numeru PESEL przez obywatela Ukrainy jest nieobowiązkowe, a przede wszystkim w żaden sposób nie wpływa na legalność jego pobytu oraz pracy w Polsce. Oznacza to, że pobyt obywatela Ukrainy jest absolutnie legalny, jak również może on wykonywać pracę bez dokumentu legalizującego pracę, nawet jeżeli nie posiada numeru PESEL.
Niemniej jednak pomimo tego, że posiadanie numeru PESEL obowiązkowe nie jest (dotyczy to wszystkich cudzoziemców), to jednak jest bardzo przydatne w odniesieniu do możliwości korzystania z różnego rodzaju usług, świadczeń socjalnych, a także do objęcia publiczną opieką medyczną.
Obywatelom Ukrainy objętym ochroną czasową przysługuje prawo do ubiegania się o różnego rodzaju świadczenia socjalne, jak chociażby świadczenia rodzinne, świadczenie wychowawcze 500+, świadczenie z pomocy społecznej (przy spełnieniu określonego kryterium dochodowego), świadczenie dobry start i wiele, wiele innych. Warunkiem zawnioskowania i jednocześnie przyznania tych świadczeń jest posiadanie numeru PESEL. Numer PESEL jest również wymagany do założenia tzw. profilu zaufanego ePUAP, a także do skorzystania z opieki zdrowotnej finansowej ze środków publicznych.
Jak uzyskać numer PESEL?
Obywatele Ukrainy oraz inne osoby objęte tzw. ochroną czasową mogą uzyskać numer PESEL w uproszczonej procedurze, tj. poprzez rejestrację pobytu w dowolnym organie wykonawczym gminy w Polsce. Rejestracji pobytu należy dokonać osobiście, co do zasady w okresie 90 dni od dnia wjazdu na terytorium RP.
Osoby nieobjęte ochroną czasową, tj. w większości te, które nie mieszkały w Ukrainie przed 24 lutego 2022 r. lub też przybyły z terytorium Ukrainy do Polski, ale przed dniem 24 lutego br., mogą uzyskać numer PESEL w dotychczasowej procedurze, tj. m.in. w wyniku zameldowania na pobyt czasowy lub stały w organie gminy właściwym ze względu na położenie nieruchomości, w której zamieszkują.
Z powyższego bezsprzecznie wynika, że polska specustawa dot. pomocy obywatelom Ukrainy, ułatwia życie nie tylko obywatelom Ukrainy oraz członkom ich rodzin, ale także polskim pracodawcom, którzy od dnia 24 lutego br. nie muszą martwić się o legalność pobytu i pracy obywateli Ukrainy na terytorium RP.
Autorka tekstu:
Marta Pietrzak – aplikant adwokacki, specjalista w dziale prawa imigracyjnego kancelarii Sadkowski i Wspólnicy. Absolwentka Prawa oraz Dziennikarstwa i komunikacji społecznej ze specjalizacją dziennikarstwo telewizyjne na Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Ukończyła również studia podyplomowe z zakresu Prawa Międzynarodowego i Służby Zagranicznej na Uniwersytecie Warszawskim. Certyfikowany mediator w sprawach z zakresu prawa pracy oraz prawa karnego przy Polskim Centrum Mediacji w Warszawie. Od początku swojej kariery zawodowej związana z szeroko rozumianym prawem imigracyjnym. Posiada doświadczenie w bieżącej obsłudze cudzoziemców, jak również pracodawców, w szczególności w przedmiocie legalizacji pobytu i pracy cudzoziemców zatrudnionych na rynku lokalnym w Polsce, relokacji pracowników do Polski, jak również delegowania polskich pracowników za granicę.
