W maju tego roku weszła w życie ustawa o fundacji rodzinnej, na którą czekaliśmy trzy dekady. Czy w Polsce mogą działać firmy od 46 pokoleń, jak biznes japońskiej rodziny Houshi prowadzącej swój hotel od 718 roku? Czy fundacja rodzinna to temat tylko dla najzamożniejszych Polaków? Jakie możliwości kryją się za tą nową instytucją?
Po pierwsze, fundacja rodzinna może pełnić rolę wehikułu sukcesyjnego. Oznacza to, że przedsiębiorcy prowadzący dobrze prosperujący biznes, zyskali narzędzie do budowania firmy na pokolenia. Wielu właścicieli firm rodzinnych boryka się z problemem, jakim jest sukcesja pokoleniowa. Zaledwie 15% dzieci deklaruje gotowość do przejęcia biznesu, z czego niespełna połowa tego faktycznie dokona. I jest to ogromny problem dla całej gospodarki. Firmy rodzinne generują 20% polskiego PKB. Zatrudniają ponad 3 mln pracowników. Są ważnymi klientami dla instytucji finansowych. Zamknięcie każdej takiej firmy to problem dla szerokiego grona interesariuszy.
Wykorzystanie fundacji rodzinnej w procesie planowanie sukcesyjnego pozwala na oddzielenie zarządzania operacyjnego od praw własności, a praw własności od prawa do korzystania z majątku. Przedsiębiorca / fundator może m.in. powierzyć zarządzanie firmą wykwalifikowanej kadrze nie powiązanej rodzinnie, a najbliższym zapewnić wypłatę świadczeń za pośrednictwem fundacji.
Może także zdecydować się na sukcesję pokoleniową z udziałem tylko tych dzieci, które wykazują wolę do przejęcia biznesu i jednocześnie mają rozwinięty „gen przedsiębiorczości”. Fundacja rodzinna pozwala jednocześnie zabezpieczyć pozostałych członków rodziny. Jest to rozwiązanie odpowiadające pojęciu „sprawiedliwości rodzinnej”, eliminujące ryzyko wprowadzenia do firmy wspólników pasywnych, a w konsekwencji, zrodzenia się poważnych konfliktów w rodzinie. Sukcesorzy działający w firmie nie przejmują praw własności, bo one należą do fundacji, ale zarządzają operacyjnie biznesem, mają wpływ na jego rozwój, pobierają wynagrodzenie za swoją pracę. Mają także prawa do świadczeń wypłacanych przez fundację, podobnie, jak inni beneficjenci wskazani przez fundatora. Poziom i charakter świadczeń mogą być istotnie zróżnicowane, w zależności od woli fundatora i umowy rodzinnej.
Po drugie, fundacja rodzinna to także forma skarbca rodzinnego. Wielu przedsiębiorców rodzinnych akumuluje majątek, który ma za zadanie tworzyć dochód pasywny, niezależny od bieżącej dochodowości firmy. Twórcy tego majątku obawiają się jednocześnie, że na okoliczność ich zgonu dojdzie do rozdrobnienia własności i konfliktów rodzinnych na tym tle. Tymczasem gromadzenie majątku pod parasolem fundacji zapobiega temu ryzyku. Najbardziej cenne aktywa są chronione przed pokusą ich upłynnienia w sposób niezgodny z interesem większości spadkobierców. Jednocześnie jest to rozwiązanie, dzięki któremu, jeszcze za życia fundatora, majątek ten nie będzie podlegał zajęciom komorniczym, co ma szczególne znaczenie w czasach gospodarczych turbulencji, przede wszystkim dla właścicieli firm, którzy nie dysponują tak dużymi środkami, aby móc latami dochodzić swoich praw przed sądami.
Po trzecie, fundacja rodzinna to bardzo konkurencyjna platforma inwestycyjna. Ustawodawca przewidział, że fundacja może nabywać i zbywać papiery wartościowe, w tym także instrumenty pochodne. Przedsiębiorca może aktywnie operować m.in. na giełdzie, zyskując na wejściu istotną przewagę, czyli nie płacąc podatku Belki od zysków kapitałowych. Oznacza to, że w jego dyspozycji pozostaje więcej środków na reinwestycje.
W ramach działalności inwestycyjnej fundacja może także przystępować do spółek, funduszy , spółdzielni (w kraju i za granicą). Założycielem tych podmiotów nie musi być fundator (właściciel firmy). Dywidendy i korzyści finansowe uzyskiwane z tego tytułu są zwolnione z podatku dochodowego i w tym przypadku pozostaje więcej środków na reinwestycje.
Jako ciekawy pomysł inwestycyjny dla firm rodzinnych można wskazać także nabywanie nieruchomości w celu osiągania zysku z tytułu najmu, a w konsekwencji gromadzenie środków na dalsze inwestycje. Inwestycje w nieruchomości to pomysł, po który sięga wielu przedsiębiorców. Niezależnie od tego, czy inwestują jako osoby fizyczne, czy jako osoby prowadzące działalność gospodarczą w tym zakresie, muszą płacić podatek dochodowy (ryczałt, podatek liniowy, podatek wg skali). W konsekwencji na reinwestycje pozostaje mniej środków. Chyba, że taki pomysł będzie realizowany z wykorzystaniem fundacji rodzinnej. W takiej sytuacji zyski z najmu zwolnione są z jakiegokolwiek podatku dochodowego. Każdy przedsiębiorca jest w stanie wyliczyć, o ile szybciej będzie mógł zrealizować swój kolejny cel, np. zakup następnej nieruchomości.
Fundacja rodzinna może także pełnić rolę banku rodzinnego. Środki, które fundacja zarobiła na prowadzonej działalności oraz decyzjach inwestycyjnych, a które korzystały z prawa do zwolnienia podatkowego, mogą być wykorzystane m.in. w celu bieżącego zasilenia biznesu na konkurencyjnych warunkach finansowych. Kreowanie świadomej polityki finansowej z wykorzystaniem fundacji rodzinnej może budować dla firm rodzinnych istotną przewagę konkurencyjną.
Fundacja jako bank rodzinny to także koncept służący wychowaniu kolejnych pokoleń z rozwiniętym „genem przedsiębiorczości”. Fundator, który dowiódł, że potrafi budować biznesy, ma prawo stworzyć mechanizm wsparcia dla nowych pomysłów biznesowych. Fundacja w roli banku może zasilać finansowo takie projekty, zarówno za życia jej założyciela, jak i po jego odejściu.
Im przedsiębiorca ma bardziej rozwinięty biznes, tym bardziej potrzebuje budować wielopoziomowe struktury, tworząc spółki holdingowe i „grupy kapitałowe”. Wykorzystanie fundacji rodzinnej jako podmiotu holdingowego, powoduje, że taka struktura organizacyjna staje się bardziej konkurencyjna wobec rozwiązań wykorzystujących tylko spółki prawa handlowego do budowania konceptu holdingowego. Fundacja nie zapłaci podatku od dywidendy, którą otrzyma od spółek ze swojej struktury holdingowej. Dzięki temu ma środki na kolejne przedsięwzięcia gospodarcze. Przewaga fundacji jest także w obszarze odpowiedzialności osobistej fundatora. Fundacja nie odpowiada za jego zobowiązania. A jeśli tak, to jest to najbardziej bezpieczna instytucja prawa, po którą mogą sięgnąć przedsiębiorcy.
Jeżeli pojawi się potrzeba budowania family office, wykorzystanie fundacji rodzinnej do tego celu jest jak najbardziej zasadne. Jest to usługa adresowana głównie do zamożnych rodzin biznesowych. Polega na zapewnieniu bezpieczeństwa rodzinie z wykorzystaniem wypracowanego przez nią majątku. Im cenniejszy jest to majątek, tym jego zabezpieczenie i pomnażanie wymaga większych nakładów pracy i specjalistycznej wiedzy. Wiedza ta jest zwykle rozproszona między firmami zajmującymi się doradztwem prawnym, finansowym, księgowym, podatkowym, inwestycyjnym. Z założenia, family office ma zapewnić rodzinie biznesowej kompleksową ochronę poprzez świadczenie wszystkich usług, których potrzebuje przedsiębiorca i jego rodzina.
Okazuje się, że wszystkie usługi, które świadczy family office, można zrealizować w ramach fundacji rodzinnej. Jej kluczowym zadaniem jest wsparcie w procesie sukcesji i tworzenie biznesów wielopokoleniowych. Jednocześnie fundacja rodzinna zyskała prawo do inwestycji w różnorodne aktywa i korzystania z atrakcyjnych rozwiązań podatkowych. Przewagą fundacji rodzinnej w charakterze family office jest duża transparentność w zakresie praw własności (własność należy do fundacji, a nie do poszczególnych członków rodziny). Ułatwia to podejmowanie strategicznych decyzji w obszarze ochrony i pomnażania majątku.
Tylko od fundatora (najczęściej przedsiębiorcy) zależy komu powierzy zadania w ramach usługi family office. Takie osoby mogą działać zarówno w randze członków zarządu fundacji rodzinnej, jak również w ramach dedykowanego komitetu inwestycyjnego.
Podsumowując, fundacja rodzinna to rozwiązanie adresowane do osób prowadzących rentowny biznes, niezależnie od jego skali. Im lepiej właściciel firmy zrozumie rolę, jaką może pełnić fundacja, tym jest większa szansa na zbudowanie przewagi konkurencyjnej. Jak wynika z badań międzynarodowych, firmy, które powołały fundację rodzinną zyskują na wiarygodności. Oczywiście fundacja rodzinna nie jest celem samym w sobie, tylko narzędziem do jego realizacji.
Ustawodawca zaadresował fundację rodzinną przede wszystkim do firm rodzinnych. Firm rodzinnych w Polsce jest nawet 92% (choć póki co, z „rodzinnością” biznesu identyfikuje się niespełna 40% podmiotów). Elastyczność rozwiązań prawno – podatkowych sytuuje fundację rodzinną na prawie polskim w kręgu najbardziej atrakcyjnych w Europie i na świecie. Tylko od przedsiębiorców zależy, na ile otworzą się na to rozwiązanie. I uczynią to w interesie swoim, swojej rodziny, swojej firmy i wszystkich osób z nią powiązanych.
dr n.pr. Małgorzata Rejmer
Prezes Zarządu i Nestorka Kancelarii Finansowej LEX
Fundatorka Fundacji Rodzinnej Rejmer (nr wniosku 1/23)
