Postanowienie o ogłoszeniu upadłości, to jedna z trudniejszych decyzji jaką otrzymuje przedsiębiorca. Oznacza to, że firma, niejednokrotnie z długą tradycją i renomą na rynku ma trudności, przestaje funkcjonować w obrocie gospodarczym. Dla kontrahentów i instytucji publicznych, zwłaszcza tych, które mają wierzytelności wobec firmy jest to informacja, że firma zaprzestaje spłaty wymagalnych zobowiązań pieniężnych lub zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jej majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące. Przed wierzycielami otwiera się szansa na zaspokojenie wierzytelności i rodzą się pytania czy, a jeśli tak, to ile uzyskają w toku postępowania upadłościowego. A jeśli nie uzyskają zaspokojenia swojej wierzytelności w postępowaniu upadłościowym czy mają szansę na odzyskanie pieniędzy bezpośrednio od członków zarządu.
Niewypłacalność firmy niesie za sobą poważne konsekwencje dla menadżerów. Stąd świadomość osób zarządzających podmiotem gospodarczym o ryzykach grożącej odpowiedzialności karnej, majątkowej, osobistej lub podatkowej za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki we właściwym czasie, pozwala na zapewnienie członkom zarządu niewypłacalnej spółki ochrony prawnej przed negatywnymi konsekwencjami spóźnienia.
Czy samo jednak złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości firmy gwarantuje osobom zarządzającym bezpieczeństwo i ochronę przed dalszą odpowiedzialnością za zobowiązania spółki? Niestety nie.
Złożoność bowiem regulacji prawnych i wielość obowiązków ciążących na przedsiębiorcach, mających źródło w różnych przepisach systemowych, w aktualnym stanie prawnym i przy różnych kierunkach orzeczniczych nie daje menadżerom nieograniczonej ochrony przed wszystkimi wierzycielami.
Problematyczne pozostają zobowiązania z tytułu zaległych składek na ubezpieczenia społeczne wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych [dalej jako: ZUS”]. ZUS bowiem może domagać się zapłaty przedmiotowych składek bezpośrednio od członków zarządu.
Kwestie odpowiedzialności członków zarządu spółek kapitałowych za niezapłacone składki reguluje art. 116 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa [dalej jako: „Op”].
Zgodnie z powołanym przepisem za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, prostej spółki akcyjnej, prostej spółki akcyjnej w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:
1) nie wykazał, że:
a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne w rozumieniu ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. z 2024 r. poz. 1428) albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu, o którym mowa w ustawie z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne, albo
b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy;
2) nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.
Zgodnie z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych do należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne stosuje się powołany wyżej przepis art. 116 Op.
Powyższe oznacza, że członkowie zarządu mogą być pociągnięci do osobistej odpowiedzialności za nieopłacenie składek przez spółkę.
Warunkiem przypisania członom zarządu osobistej odpowiedzialności za niezapłacone składki jest bezskuteczność egzekucji oraz powstanie zaległości w okresie pełnienia przez daną osobę funkcji członka zarządu spółki.
Wątpliwości interpretacyjne w zakresie podstawy odpowiedzialności menadżerów, także w sytuacji prowadzonego postępowania upadłościowego stanowi przesłanka bezskuteczności egzekucji. ZUS, w oparciu o orzecznictwo sądów administracyjnych oraz sądów powszechnych przyjmuje bowiem, iż bezskuteczność egzekucji nie oznacza tylko egzekucję prowadzoną przez komornika sądowego lub poborcę skarbowego umorzoną jako bezskuteczną z powodu braku majątku dłużnika. Pojęcie bezskuteczności egzekucji odnosi także do postępowania upadłościowego, w którym nie otrzymuje w ogóle zaspokojenia wierzytelności z masy upadłości albo otrzymuje niepełne zaspokojenie. W konsekwencji powyższego mamy do czynienia z sytuacją, kiedy ZUS nie uzyskując pełnego zaspokojenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, podejmie czynności w sprawie egzekwowania nieopłaconych składek z tytułu ubezpieczenia społecznego po prawomocnym zakończeniu postępowania upadłościowego i wykreśleniu spółki z Krajowego Rejestru Sądowego. Wówczas osoby zarządzające spółką, mogą ponosić konsekwencje majątkowe bezpośrednio ze swojego majątku prywatnego (tak np. Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 stycznia 2012 roku, III AUa 1515/11(numer 1025461), Wyrok Sądu Najwyższego Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13 sierpnia 2024 roku, II USKP 127/23).
O odpowiedzialności członka zarządu ZUS orzeka na podstawie decyzji. Zgodnie z art. 118 § 1 Op ZUS ma 5 lat na wydanie decyzji w tym przedmiocie.
Jak zagwarantować bezpieczeństwo prawne i finansowe w takiej sytuacji, aby uchronić się przed odpowiedzialnością osobistą z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne?
Kluczowa jest świadomość ryzyk jakie pociąga za sobą prowadzenie działalności gospodarczej i trudności jakie mogą powstać, które wpłynął na kondycje finansową spółki i jej wypłacalność. Ważne jest monitorowanie stanu finansowego spółki, identyfikowanie sygnałów ostrzegawczych o trudnościach w firmie, pilnowanie płatności zobowiązań publicznoprawnych, podejmowanie działań restrukturyzacyjnych bądź zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości niezwłocznie po wystąpieniu podstaw do wdrożenia tych procedur, zweryfikowanie kondycji spółki przed objęciem stanowiska członka zarządu. Warto również zabezpieczyć stosowną dokumentację wskazującą na stan finansowy firmy i złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie.
Wyłącznie świadomość trudności i możliwych zagrożeń pozwala nam zapewnić bezpieczeństwo prawne, którego zakres i skuteczność determinuje przede wszystkim czas naszej reakcji na problem.
Autorzy: Paweł Lewandowski i Alicja Wilk, radca prawny w kancelarii Pawła Lewandowskiego
Kontakt: 602 185 453 e-mail: pawel.lewandowski@bcc.org.pl
Paweł Lewandowski, kwalifikowany doradca restrukturyzacyjny, adwokat, członek warszawskiej Izby Adwokackiej, honorowy Przewodniczący Sekcji Prawa Upadłościowego i Restrukturyzacyjnego przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie. Licencję syndyka (nr 735) uzyskał w 2013 roku, a w 2014 r. założył własną kancelarię. W 2020 r. jako jeden z pierwszych w Polsce uzyskał tytuł kwalifikowanego doradcy restrukturyzacyjnego, co pozwala mu na prowadzenie postępowań wobec dużych przedsiębiorstw, spółek o istotnym znaczeniu dla gospodarki państwa oraz o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym. Pełnił funkcję syndyka, tymczasowego nadzorcy sądowego lub kuratora w kilkudziesięciu postępowaniach upadłościowych wobec podmiotów gospodarczych z różnych sektorów, oraz ponad 200 postępowaniach upadłościowych wobec konsumentów. Współautor publikacji z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego. Prowadzi zajęcia z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego na studiach podyplomowych w SGH i UJ.
